Aktualności
Dla lekarzy, którzy chcą budować nową, lepszą przyszłość 🚀
Rozwój elektronicznej dokumentacji medycznej pozwoli lekarzowi przeznaczyć więcej czasu na pacjenta, dostępne w aptekach testy diagnostyczne ułatwią diagnozowanie, a sztuczna inteligencja pomoże w diagnostyce obrazowej – pisze Małgorzata Kiljańska, liderka grupy roboczej NIL IN ds. innowacji w opiece ambulatoryjnej.
Jesteśmy świadkami rewolucyjnych zmian w opiece zdrowotnej, które zachodzą na wielu płaszczyznach. Trzy główne rodzaje innowacji mogą sprawić, że opieka zdrowotna będzie sprawniejsza, skuteczniej wesprze pracę lekarza, a także poprawi zdrowie i zwiększy zadowolenie pacjentów.
Priorytety na najbliższe lata
W kolejnym z serii artykułów Sieci Innowatorów Naczelnej Izby Lekarskiej pokażemy, jakie są kluczowe trendy zmian w opiece ambulatoryjnej w roku 2023 i jak możemy się podzielić przykładami wdrożonych innowacji. Co ważne, ogłaszamy konkurs na wdrożenie innowacji w opiece ambulatoryjnej. Nieodwołalną zmianę w sposobach świadczenia usług przynosi rewolucja w technologii, w tym np. rozwój systemów informatycznych i funkcjonalności elektronicznej dokumentacji medycznej (EDM) ze wsparciem angażujące pacjenta w samoopiekę. Zmienia się także sposób uczenia maszynowego i sztucznej inteligencji. Mamy urządzenia ubieralne ze stałym monitoringiem danych zdrowotnych, diagnostykę dostępną w domu pacjenta, a także aplikacje zdrowotne. Pacjenci korzystają z opieki publicznej, prywatnej, abonamentowej oraz tzw. konsumenckiej, czyli diagnostyki i terapii dostępnych na życzenie, zgodnie z przekonaniami pacjenta, czasem niestety stojącymi w sprzeczności z medycyną opartą na dowodach. Ewoluować będą też modele świadczenia usług, zmieniając ścieżki pacjentów, poprawiając koordynację opieki, dostępność i bezpieczeństwo pacjentów, a także przenosząc zadania na inny personel medyczny i administracyjny. Jakie obszary będą się zmieniać najszybciej? Spójrzmy na pięć kluczowych trendów innowacji na rok 2023 z perspektywy ich zastosowania w opiece ambulatoryjnej.Big Data – szansa na zarządzanie zdrowiem
Wykorzystanie Big Data, czyli olbrzymiej ilości danych o pacjentach, zrealizowanych usługach i o sposobie, w jaki korzystają z opieki medycznej, to szansa na zarządzanie zdrowiem populacji i wskazanie lepszych rozwiązań dla pacjentów, lekarzy i przychodni, w których pracują. Dla placówki ambulatoryjnej zarządzanie zdrowiem populacji oznacza przede wszystkim wiedzę o pacjentach, którzy korzystają z opieki: z jakimi problemami się najczęściej zgłaszają, na jakie choroby chorują, czy chorują sezonowo, z jakich usług korzystają, czy postępowanie wobec nich jest zgodne z wytycznymi. Dobre rozumienie najważniejszych potrzeb populacji pozwala na lepszą koordynację opieki, przygotowanie materiałów i narzędzi dla lekarzy, edukację i zaangażowanie pacjentów, a w rezultacie poprawę wyników klinicznych. W pracy lekarza odpowiednia analiza i wizualizacja danych może pomóc w identyfikacji osób wymagających interwencji, która pozwoli uniknąć pogorszenia stanu zdrowia lub śmierci. Dziś przed podjęciem decyzji o postępowaniu lekarz nie ma możliwości dokładnego przejrzenia często wieloletnich informacji o historii choroby, zgłaszanych objawach, leczeniu, trendach w wynikach badań laboratoryjnych i obrazowych. Wynika to przede wszystkim z ograniczenia czasu. W 2023 r. algorytmy uczenia maszynowego i sztuczna inteligencja będą coraz szerzej wykorzystywane do wsparcia lekarzy we wczesnym wykrywaniu zwiększonego ryzyka zdrowotnego i przedwczesnej śmierci, symptomów chorób nowotworowych, rozwoju chorób przewlekłych, zagrożeń zaostrzenia chorób, a także wyników patologicznych i alarmowych. Oprogramowania gabinetów lekarskich będą się rozwijać w taki sposób, by lekarz miał dostęp do narzędzi wspierających decyzje kliniczne podczas wizyty.Sztuczna inteligencja
Sztuczna inteligencja nie zastąpi lekarzy, ale poszerzy ich możliwości. Dlatego w medycynie za bardziej właściwe uważane jest używanie określenia „rozszerzona inteligencja” zamiast „sztuczna inteligencja” (ang. Augmented versus Artificial Intelligence). W 2023 r. przewiduje się dalszy dynamiczny rozwój medycznych algorytmów sztucznej inteligencji, już w tej chwili szeroko stosowanych w praktyce medycznej. Sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe, technologie budzące w opiece zdrowotnej ogromne zainteresowanie, sprawią, że przewidywanie, diagnozowanie, monitorowanie i leczenie będzie łatwiejsze, szybsze i skuteczniejsze. Medyczna sztuczna inteligencja jest m.in. stosowana do analizy diagnostyki obrazowej, takiej jak zdjęcia rentgenowskie i rezonans magnetyczny, pomagając radiologom w interpretacji wyników. Poprzez analizę skanów MRI urządzenia medyczne wspierane sztuczną inteligencją pomagają wykrywać i leczyć zaburzenia neurologiczne, takie jak choroba Alzheimera i Parkinsona, analizować dynamikę choroby chorego na COVID-19 czy oceniać profilaktyczne zdjęcia mammograficzne. Medyczna sztuczna inteligencja może być również używana do analizowania danych zebranych z urządzeń ubieralnych, noszonych przez pacjentów.Monitorowanie pacjentów
Urządzenia ubieralne będą coraz częściej wykorzystywane do śledzenia własnego zdrowia i aktywności fizycznej, a także przez klinicystów do zdalnego monitorowania pacjentów. W ostatnich latach „internet rzeczy medycznych” rozwinął się gwałtownie – od prostych urządzeń mierzących tętno i saturację do zegarków zdolnych do odczytu EKG, ubrań, które mogą wykrywać ciśnienie krwi i przewidywać ryzyko zawału serca, i rękawiczek, które mogą zmniejszyć drżenie dłoni pacjentów z chorobą Parkinsona. Coraz większe zainteresowanie budzą urządzenia ubieralne wykorzystywane w ocenie zdrowia psychicznego, które np. na podstawie poziomu aktywności, snu i tętna są w stanie monitorować i wykrywać symptomy depresji. W tym roku coraz więcej ubieralnych urządzeń medycznych wyposażonych będzie w procesory, które wykorzystają analitykę w urządzeniu, zamiast wysyłać dane do przetworzenia.Detaliczna sprzedaż medyczna
Rozwijający się dynamicznie obszar szybkich badań diagnostycznych pozwala na kupienie w aptece, drogerii, na stacji benzynowej czy w sklepie spożywczym np. domowych testów do wykrywania zakażenia COVID-19, grypy i RSV, zakażenia Helicobacter pylori i krwi utajonej w kale, testów owulacyjnych czy ciążowych. To także możliwość korzystania z usług zdrowotnych tradycyjnie dostępnych w przychodniach, takich jak badania krwi z interpretacją wyników, szczepienia przeciw grypie i badania lekarskie np. przed zakupem okularów lub aparatu słuchowego. Pacjenci coraz szerzej korzystają z rozwiązań dostępnych poza tradycyjnymi placówkami medycznymi. W USA usługi zdrowotne prowadzone są w punktach sprzedaży detalicznej w sieciach sklepów takich jak Walmart i CVS, ostatnio zdecydował się na to także Amazon.Spersonalizowana opieka
W 2023 r. pacjenci będą mieli więcej możliwości korzystania ze świadczeń spersonalizowanej (precyzyjnej) opieki zdrowotnej, w której profilaktyka, leki i inne terapie są specjalnie dostosowane do pacjenta w oparciu o takie czynniki jak wiek, informacje genetyczne lub czynniki ryzyka. Termin „spersonalizowana opieka zdrowotna” używany jest także do określenia sposobu dostarczania opieki, w którym potrzeby i wartości pacjenta są w centrum uwagi, a pacjent jest zaangażowany w decyzje dotyczące jego zdrowia, sposobu i miejsca leczenia. Podobnie jak w innych dziedzinach usług tak rozumiana personalizacja także będzie jednym z głównych trendów w 2023 r. Małgorzata Kiljańska, liderka grupy roboczej NIL IN ds. innowacji w opiece ambulatoryjnej, lekarka POZ
Instytut Matki i Dziecka (IMiD) na początku ubiegłego roku powołał w ramach struktury szpitala komórkę zaangażowaną w rozwój technologii medycznych i innowacji, której głównym zadaniem jest wsparcie lekarzy w poszukiwaniu i rozwoju nowoczesnych rozwiązań z zakresu procedur klinicznych przeprowadzanych w szpitalu.
Dział ds. Sztucznej Inteligencji i Innowacji Technologii Medycznych IMiD to w skali kraju duża nowość i zmiana w dotychczasowym postrzeganiu placówki medycznej – nie tylko jako miejsca terapii pacjentów, ale również wizji inkubatora pomysłów.
Duże podmioty medyczne to także zagłębia naukowców, którzy – przy wykorzystaniu technologii, takich jak sztuczna inteligencja, robotyka czy wirtualna rzeczywistość – mogą stworzyć wiele usprawnień zmieniających dotychczasową terapię pacjenta. Pierwowzorem powyższego działu i pionierami zmiany były szpitale w Stanach Zjednoczonych, Szwecji i Izraelu.
I EDYCJA MOTHER AND CHILD STARTUP CHALLENGE
Instytut Matki i Dziecka, zainspirowany trendami idącymi z zachodniej części globu, przyjrzał się funkcjonowaniu The Boston Children’s Hospital i The Children’s National Hospital. Szpitale te otworzyły się na startupy (młode i zwinne przedsiębiorstwa o dużej innowacyjności) poprzez zorganizowanie wydarzeń, szkoleń i spotkań, a także programów akceleracyjnych dla zewnętrznych firm. Podążając za tymi trendami, IMiD zorganizował Mother and Child Startup Challenge (MCSC) – pierwszy w Polsce konkurs (i jeden z nielicznych w Europie) realizowany przez publiczne szpitale państwowe, otwarte na wdrażanie innowacji. W tym roku do konkursu MCSC Instytut zaprosił dodatkowo cztery szpitale: Centrum Medyczne „Żelazna” w Warszawie, Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy w Olsztynie oraz Uniwersytecki Dziecięcy Szpital Kliniczny w Białymstoku. Efektem inicjatywy jest zaplanowane pilotażowe wdrożenie w 2023 r. w podmiotach medycznych dwóch najlepszych rozwiązań:- Carna Life Holo (MedApp), czyli okulary rozszerzonej rzeczywistości, dzięki którym lekarz widzi w przestrzeni rzeczywistej trójwymiarowy hologram odzwierciedlający strukturę anatomiczną pacjenta. Użytkownik może wchodzić w interakcję z wyświetlanym hologramem, m.in. obracając go, przybliżając, oddalając, przemieszczając, czy też wchodząc we wnętrze struktur anatomicznych – przy pomocy gestów i komend głosowych. Narzędzie dedykowane jest chirurgom w celu podniesienia precyzji wykonywanych operacji.
- Infermedica – platforma internetowa, wykorzystująca sztuczną inteligencję do analizy stanu zdrowia pacjenta i wsparcia placówek ochrony zdrowia w pokierowaniu pacjenta do odpowiedniego specjalisty. System za pośrednictwem platformy online zbiera wstępny wywiad z pacjentem, umożliwiając efektywniejsze świadczenie usług zdrowotnych przez placówki. Rozwiązanie wspierać będzie jednocześnie szpitale oraz pacjentów, umożliwiając personalizowane podejście i szybką reakcję na objawy choroby.
EFEKTY KONKURSU
W I edycji do konkursu MCSC zgłosiło się aż 69 firm z pięciu krajów, w tym z Izraela, Niemiec i USA. Patronat nad inicjatywą objęli m.in. Minister Zdrowia, Agencja Badań Medycznych, Polski Fundusz Rozwoju oraz Rzecznik Praw Pacjenta. Całe wydarzenie zostało podsumowane raportem Mother and Child Startup Challenge „Innowacje w procesie opieki nad pacjentką w ciąży”. W grupie ekspertów zostały poruszone zagadnienia dostępności i implementacji innowacji medycznych oraz jakości i perspektyw rozwoju technologii w tym obszarze. Instytut Matki i Dziecka, przewidując rozwój konkursu MCSC i start kolejnej edycji poszerzony o inne obszary terapeutyczne, już teraz dyskutuje nad włączeniem kolejnych szpitali do grona współtwórców inicjatywy.
Pewnie nie raz każdy z nas słyszał już, że informacje w dzisiejszych czasach są warte więcej niż złoto lub ropa. W szczególności w kontekście danych wrażliwych, takich jak nasze dane medyczne, może brzmieć to intrygująco, ale zarazem przerażająco – pisze Jakub Chwiećko, lider innowacji EIT Health InnoStars, szef grupy roboczej ds. start-upów NIL IN.
Foto: shuterstock.com
Jakie zmiany w kwestii danych medycznych szykuje nam w najbliższych latach Unia Europejska? Jakie korzyści się z tym wiążą oraz jakie wyzwania stoją przed nami we wprowadzaniu nowych regulacji?
Niniejszy artykuł jest analizą oficjalnych dokumentów europejskich oraz raportów EIT Health, które od początku wdrażania EHDS (European Health Data Space) aktywnie uczestniczy w procesie tworzenia oraz regulacji w/w przestrzeni.
Oprócz RODO inne istotne akty prawne regulujące tę przestrzeń to m.in. ustawa o zarządzaniu danymi, rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa cybernetycznego, rozporządzenie w sprawie sztucznej inteligencji, rozporządzenie w sprawie urządzeń medycznych oraz unijne ramy bezpieczeństwa cybernetycznego.
Projekt rozporządzenia EHDS opiera się na trzech filarach:
Obecne ramy zarządzania w Europie, mające zastosowanie do wykorzystywania danych dotyczących zdrowia, są w dużej mierze określone przez RODO. Wpływ na to ma jednak również szeroki zakres przepisów krajowych obejmujących ogólne kwestie ochrony danych, jak również kwestie specyficzne dla sektora opieki zdrowotnej.
W niektórych krajach zasady te istnieją zarówno na szczeblu krajowym, jak i regionalnym lub stanowym (inne wybrane zagadnienia związane z wyzwaniami, które przed nami stoją, można znaleźć w tabeli 2).
EHDS W PRAKTYCE
European Health Data Space to pierwsza przestrzeń danych, którą planuje stworzyć Komisja Europejska. Głównym celem regulacji ma być wspieranie kultury opartej na danych w Europie, szerszy i bardziej ustrukturyzowany dostęp do danych oraz ich wykorzystanie. Stworzenie europejskiej przestrzeni danych dotyczących zdrowia to jeden z priorytetów Komisji Europejskiej na lata 2019-2025. Pandemia COVID-19, a także przykład unijnego certyfikatu, który powstał od podstaw w ciągu kilku miesięcy i pozwolił na szybszą rekonwalescencję po pierwszej fazie pandemii, umożliwiając niezakłócone podróżowanie, udział w zgromadzeniach publicznych itp., pokazały, jak ważna jest wymiana danych oraz europejska kolaboracja. Zgodnie z RODO dane dotyczące zdrowia należą do pacjentów – powinni mieć do nich swobodny dostęp. Niestety obecnie nie jest to takie proste. Rozporządzenie EHDS usunie te przeszkody.
Oprócz RODO inne istotne akty prawne regulujące tę przestrzeń to m.in. ustawa o zarządzaniu danymi, rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa cybernetycznego, rozporządzenie w sprawie sztucznej inteligencji, rozporządzenie w sprawie urządzeń medycznych oraz unijne ramy bezpieczeństwa cybernetycznego.
Projekt rozporządzenia EHDS opiera się na trzech filarach:
- pierwotne wykorzystanie danych (do świadczenia opieki zdrowotnej),
- wtórne wykorzystanie danych (do celów takich jak wspieranie zdrowia publicznego, badań naukowych, innowacji, kształtowania polityki, statystyki publicznej, bezpieczeństwa pacjentów lub działań regulacyjnych),
- certyfikacji cyfrowych urządzeń medycznych (DMD), aby stały się produktami refundowanymi w systemach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (inne zastosowania i korzyści dot. EHDS można znaleźć w tabeli 1).
BEZPIECZEŃSTWO INFORMACJI
EHDS powinien zapewniać zaufany mechanizm dostępu do danych dla świadczeniodawców, naukowców i decydentów politycznych, a także kanał, w którym pacjenci mogą udzielać dostępu do swoich danych zdrowotnych poprzez altruizm danych. Jednym z głównych wyzwań dla skutecznego zarządzania w zakresie wykorzystywania danych jest dostosowanie zmieniających się i niejednoznacznych ról.
Obecne ramy zarządzania w Europie, mające zastosowanie do wykorzystywania danych dotyczących zdrowia, są w dużej mierze określone przez RODO. Wpływ na to ma jednak również szeroki zakres przepisów krajowych obejmujących ogólne kwestie ochrony danych, jak również kwestie specyficzne dla sektora opieki zdrowotnej.
W niektórych krajach zasady te istnieją zarówno na szczeblu krajowym, jak i regionalnym lub stanowym (inne wybrane zagadnienia związane z wyzwaniami, które przed nami stoją, można znaleźć w tabeli 2).
KLUCZEM JEST INTEGRACJA
Aby świadczeniodawca mógł korzystać z rozwiązania cyfrowego, potrzebuje pewności co do jakości danych pochodzących od innych partnerów, które zostaną zintegrowane z systemem, oraz sprawdzenia progów jakości dla każdego elementu danych. Obecnie sytuacja wygląda jak na otwierającym obrazku – zamiast jednego spójnego systemu, który działa na naszą korzyść, mamy setki rozczłonkowanych zbiorów, które nie są ze sobą w żadnej sposób zintegrowane. Health Data Space wraz z prawami RODO zapewnią nam większą kontrolę nad danymi zdrowotnymi. Będziemy mieć natychmiastowy i bezpłatny dostęp do takich danych jak karty pacjentów, e-recepty, obrazy i raporty obrazowe, wyniki badań laboratoryjnych i raporty wypisowe w wystandaryzowanym europejskim formacie wymiany elektronicznej dokumentacji medycznej. Jak widać, EHDS to szereg możliwości, ale też wyzwań. Regulacja kształtuje się na naszych oczach, a zdanie wszystkich uczestników wymiany danych jest równie ważne. Dlatego zapraszamy do Naczelnej Izby Lekarskiej 13 grudnia o godz. 16.00 na spotkanie Innovation Network, gdzie będziemy dyskutować nad wyzwaniami, które stoją przed naszym środowiskiem w najbliższym czasie. Jakub Chwiećko, lider innowacji EIT Health InnoStars, szef grupy roboczej ds. start-upów NIL IN Referencje:- Polish EIT Health InnoStars Partners’ roundtable on the European Health Data Space (22 września 2022, Warszawa)
- EIT Health Think Tank Learning from health data use cases Real-world challenges and enablers to the creation of the European Health Data Space EHDS European Health Data Space (europa.eu)
- Dokument „Europejska przestrzeń danych dotyczących zdrowia 2021. Status adaptacji rozwiązań wspierających zbieranie, przetwarzanie i analizę danych medycznych w Polsce w kontekście strategicznych polityk krajowych i europejskich”
Wydarzenie będzie skierowane do lekarzy, których interesuje wykorzystanie danych medycznych do tworzenia rozwiązań opartych o sztuczną inteligencję oraz same narzędzia wykorzystujące AI, z którymi współpracują w praktyce klinicznej oraz chcieliby dowiedzieć się jakie zmiany będzie niosła przyszłość. Zainteresowani będą mogli poznać ten temat zarówno z perspektywy Komisji Europejskiej oraz Ministerstwa Zdrowia, lekarzy praktyków, ale także osób tworzących takowe rozwiązania. W trakcie panelu dyskusyjnego będziemy poruszać temat bezpieczeństwa danych medycznych oraz samych algorytmów AI oraz ich skuteczności.
Wydarzenie jest skierowane do lekarzy, których interesuje proces tworzenia aplikacji z którymi współpracują w praktyce klinicznej oraz chcieliby dowiedzieć się jakie zmiany będzie niosła przyszłość. Zainteresowani będą mogli poznać ten temat zarówno z perspektywy Centrum e-Zdrowia kiedy mowa o aplikacjach jak e-recepta I e-zwolnienie, oraz z perspektywy firm tworzących systemy EHR (electronic health records) w szpitalach I przychodniach. W trakcie panelu dyskusyjnego będziemy poruszać temat włączania lekarzy w proces projektowania I walidacji rozwiązań oraz tego jak nowe technologię będą włączane w te systemy.
Wiedza
Dla lekarzy, którzy chcą budować nową, lepszą przyszłość 🚀